Η έλλειψη αξιόπιστων και συγκεκριμένων δεδομένων, η περιπλοκότητα υπολογισμού των εκπομπών αερίων καθώς και η εξάρτηση και αναγκη συνεργασίας με τους εταίρους της αλυσίδας αξίας αποτελούν παράγοντες δυσκολίας για τη δημοσιοποίηση των εκπομπών Scope 3 που οι νέες ευρωπαϊκές και διεθνείς οδηγίες καθιστούν πλέον υποχρεωτική στις ετήσιες αναφορές βιωσιμότητας και ανθρακικού αποτυπώματος των εταιριών προκειμένου να υπάρχει διαφάνεια και ακριβής πληροφόρηση προς όλους τους ενδιαφερόμενους.
Κάθε χρόνο εταιρείες στην Ελλάδα και στο εξωτερικό υποχρεούνται από εθνικούς και διεθνείς νόμους να δημοσιοποιήσουν την έκθεση βιωσιμότητας τους και το ανθρακικό τους αποτύπωμα, με βάση συγκεκριμένες οδηγίες. Η έκθεση βιωσιμότητας αφορά στη δημοσιοποίηση των δεδομένων και των επιπτώσεων της αναφέρουσας εταιρείας σε περιβαλλοντικά, κοινωνικά και διακυβέρνησης θέματα (ESG). Για την παραγωγή της έκθεσης η κάθε εταιρεία χρησιμοποιεί διεθνή ή εθνικά πρότυπα (GRI, ATHEX) με τη βοήθεια σχετικών δεικτών του ESG. Μέρος των περιβαλλοντικών θεμάτων είναι και οι εκπομπές των αερίων του θερμοκηπίου που εκπέμπει η εταιρεία και χωρίζονται σε 3 κατηγορίες, Scope 1, 2 και 3.
Το Scope 1 (άμεσες εκπομπές) σχετίζεται με τις εκπομπές που πραγματοποιούνται από πηγές που ανήκουν ή ελέγχονται από την ίδια την εταιρεία. Για παράδειγμα, καύση καυσίμων για λέβητες, φούρνους και οχήματα, διαφεύγουσες εκπομπές από ψυγεία και βιομηχανικές διεργασίες.
Στο Scope 2 (έμμεσες εκπομπές), η εταιρεία θα πρέπει να αναφέρει τις εκπομπές από την κατανάλωση της αγορασμένης ηλεκτρικής ενέργειας.
Τέλος, το Scope 3 (άλλες έμμεσες εκπομπές), αφορά σε εκπομπές που είναι απόρροια δραστηριοτήτων της εταιρείας, αλλά προέρχονται από πηγές που δεν ανήκουν ή δεν ελέγχονται από την ίδια. Οι εκπομπές αυτές δημιουργούνται στην αλυσίδα εφοδιασμού και αξίας της εταιρείας. Για παράδειγμα, οι εκπομπές που δημιουργούνται κατά τη διάρκεια της εξόρυξης και την παραγωγή υλικών (π.χ. ηλεκτρονικός υπολογιστής) που αγόρασε μια εταιρεία ανήκουν στο Scope 3 της ίδιας εταιρείας. Επιπλέον, οι εκπομπές που συμβαίνουν λόγω της τελικής χρήσης, από έναν καταναλωτή-πελάτη, των πωληθέντων προϊόντων και υπηρεσιών μιας εταιρείας.
Αντίστοιχα, για τον υπολογισμό του ανθρακικού αποτυπώματος είναι αναγκαία η καταγραφή των άμεσων και έμμεσων εκπομπών, με την ίδια κατηγοριοποίηση όπως Scope 1,2 και 3, σε όλες τις δραστηριότητες μιας εταιρείας. Έτσι θα υπάρχει σωστή αξιολόγηση για την επίτευξη του στόχου του μηδενικού ισοζυγίου (Net-zero emissions).
Από το 2022, με τον Εθνικό Κλιματικό Νόμο (4936/2022) η Ελλάδα μπήκε στην ευρωπαϊκή τροχιά για τη μετάβαση της στην κλιματική ουδετερότητα (έως το 2050) και την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή. Ο παραπάνω Νόμος στοχεύει να πετύχει τα παραπάνω με οδηγίες, όπως τα Δημοτικά Σχέδια Μείωσης Εκπομπών (ΔηΣΜΕ) για δήμους και την έκθεση ανθρακικού αποτυπώματος για επιχειρήσεις και οργανισμούς διαφόρων κλάδων.
Βασικός άξονας των οδηγιών είναι ο υπολογισμός των άμεσων και έμμεσων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, Scope 1 και 2 αντίστοιχα, όπως ορίζονται στο πρότυπο «GHG Protocol - WORLD RESOURCES INSTITUTE» ή εναλλακτικά, σύμφωνα με το πρότυπο «ISO 14064-1:2018». Μέχρι στιγμής, καμία οδηγία στην Ελλάδα δεν υποχρεώνει στον υπολογισμό και στην αναφορά των άλλων έμμεσων εκπομπών του Scope 3. Παρ’ όλα αυτά, στα ΔηΣΜΕ, εξαίρεση αποτελούν οι δήμοι Αθηνών, Θεσσαλονίκης, Ιωαννίνων, Καλαμάτας, Κοζάνης, Τρικάλων, οι οποίοι συμμετέχουν στο Ευρωπαϊκό Δίκτυο των 100 κλιματικά ουδέτερων πόλεων, και είναι οι μόνοι που υποχρεούνται να υπολογίσουν και τις εκπομπές από το Scope 3.
Η δημοσιοποίηση των εκπομπών του Scope 3 δεν ήταν υποχρεωτική ούτε στην διεθνή σκηνή, όμως αλλάζουν οι συνθήκες και οι νέες ευρωπαϊκές και διεθνείς οδηγίες καθιστούν υποχρεωτική τη συμπερίληψη των εκπομπών από το Scope 3 στην ετήσια αναφορά τους.
Τι συμβαίνει όμως με το Scope 3; Γιατί οι ελληνικές νομοθεσίες δεν αναφέρονται στην υποχρεωτική καταγραφή των εκπομπών από τις δραστηριότητες που εμπίπτουν στο Scope 3, για όλες τις εταιρείες, οργανισμούς και δήμους; Κοιτάζοντας κανείς τις ετήσιες εκθέσεις βιωσιμότητας θα προσέξει ότι μεγαλύτερη έμφαση δίνεται στην καταγραφή των εκπομπών από το Scope 1 και 2, χωρίς να γίνεται αναφορά στο Scope 3. Λίγες είναι οι περιπτώσεις που κάποιοι από τους παραπάνω, εθελοντικά, παρουσιάζουν κάποια στοιχεία του Scope 3. Όμως οι εκπομπές από τις κατηγορίες του Scope 3 αποτελούν πολύ σημαντικό κομμάτι των εκπομπών τους.
Οι κατηγορίες του Scope 3 είναι οι ακόλουθες:
1. Αγορασμένα αγαθά και υπηρεσίες,
2. Κεφαλαιουχικά αγαθά,
3. Δραστηριότητες που σχετίζονται με καύσιμα και ενέργεια
4. Μεταφορά και διανομη ανάντη,
5. Απόβλητα που παράγονται κατά τη λειτουργία
6. Επαγγελματικά ταξίδια
7. Μετακινήσεις εργαζομένων
8. Μισθωμένα περιουσιακά στοιχεία
9. Μεταφορά και διανομή κατάντη
10. Επεξεργασία πωληθέντων προϊόντων
11. Χρήση πωληθέντων προϊόντων
12. Επεξεργασία των πωληθέντων προϊόντων στο τέλος του κύκλου ζωής τους
13. Μισθωμένα περιουσιακά στοιχεία κατάντη
14. Franchises
15. Επενδύσεις
Σύμφωνα με το Ινστιτούτο Παγκόσμιων Πόρων (World Resources Institute), αρκετές είναι οι Οικονομικές Δραστηριότητες που οι εκπομπές τους από το Scope 3 ξεπερνούν το 90% των συνολικών εκπομπών τους.
Το Scope 3 λοιπόν συντίθεται από 15 κατηγορίες, όπου ναι μεν οι δραστηριότητες κάθε εταιρείας δεν σχετίζονται και με τις 15 κατηγορίες, όμως αποτελούν τεράστιο μέρος των εκπομπών των περισσότερων εταιρειών. Από τις 15 κατηγορίες, το Πρωτόκολλο GHG προσδιορίζει τις "Αγορασμένα αγαθά και υπηρεσίες" και "Χρήση των πωλούμενων προϊόντων" ως αυτές με εξαιρετική σημασία.
Σύμφωνα με το Ινστιτούτο Παγκόσμιων Πόρων (World Resources Institute), αρκετές είναι οι Οικονομικές Δραστηριότητες που οι εκπομπές τους από το Scope 3 ξεπερνούν το 90% των συνολικών εκπομπών τους. Τέτοιες είναι οι χρηματοοικονομικές υπηρεσίες, τομείς κεφαλαιουχικών αγαθών, τα κτηματομεσιτικά και οι μεταφορές αρχικού κατασκευαστικού εξοπλισμού. Επιπλέον, η CarbonCredits.com σε ένα δημοσίευμά της ανέφερε ότι στις βιομηχανίες πετρελαίου και φυσικού αερίου οι εκπομπές της αλυσίδας αξίας τους (π.χ. καύση τελικών προϊόντων-Scope 3) είναι έως 6 φορές ή και περισσότερο, υψηλότερες από τις εκπομπές Scope 1 και 2 μαζί!
Ας δούμε όμως με περισσότερη λεπτομέρεια τη σημαντικότητα των εκπομπών του Scope 3 σε σύγκριση με των εκπομπών του Scope 1 και 2. Η παρακάτω έρευνα πραγματοποιήθηκε από τη χρηματοοικονομική εταιρεία MSCI και συγκρίνει το συνολικό αποτύπωμα άνθρακα ανά πεδίο εφαρμογής και κατηγορία, με βάση τον δείκτη MSCI USA Investable Market Index (IMI) για τους εγγεγραμμένους στην αγορά των ΗΠΑ.
Παρατηρούμε ότι σε όλους τους αναγραφόμενους τομείς, εκτός από τις υπηρεσίες κοινής ωφέλειας (Utilities), η ένταση των εκπομπών του Scope 3 - κατηγορίες 1, 11 και 15 (δηλ. αγορασμένα αγαθά και υπηρεσίες, χρήση πωληθέντων προϊόντων και επενδύσεις, αντίστοιχα) ξεπερνάει κατά πολύ την ένταση από τις συνδυαζόμενες εκπομπές του Scope 1 και 2.
Επιπλέον, σε τομείς όπως η ενέργεια (Energy), η υγειονομική περίθαλψη (Health and Care) και η κατανάλωση αγαθών της διακριτικής ευχέρειας του καταναλωτή (Consumer Discretionary), η ένταση από τη χρήση πωληθέντων προϊόντων (Scope 3-κατηγορία 11) είναι πάνω από τετραπλάσια της έντασης των εκπομπών του Scope 1 και 2 συνδυαστικά.
Το ίδιο συμβαίνει και με την ένταση από τα αγορασμένα αγαθά και υπηρεσίες (Scope 3-κατηγορία 1) η οποία υπερβαίνει σε πολλούς τομείς κατά πολύ την ένταση εκπομπων του Scope 1 και 2 συνδυαστικά.
Είναι γνωστό ότι οι εκπομπές των αερίων του θερμοκηπίου από το Scope 3 είναι αρκετά περίπλοκες για να υπολογιστούν αξιόπιστα και να δημοσιοποιηθούν σε μια ετήσια έκθεση με σωστό και κατανοητό τρόπο.
Στο μεγαλύτερο βαθμό τους τα αποτελέσματα που αφορούν στο Scope 3 είναι μη αξιόπιστα και μη συγκρίσιμα με παλαιότερες γνωστοποιήσεις εταιρειών. Επιπροσθέτως, οι επενδυτές, μελετώντας τις ετήσιες εκθέσεις, δεν μπορούν να προσδιορίσουν αν οι υπόχρεοι τηρούν τις δεσμεύσεις τους για το κλίμα ή κατά πόσο είναι εκτεθειμένοι στις μεταβαλλόμενες συνθήκες.
Ποιος ο λόγος όμως της δυσκολίας και της αποφυγής να δημοσιοποιήσει μια εταιρεία τις Scope 3 εκπομπές της;
Έλλειψη αξιόπιστων και συγκεκριμένων δεδομένων.
Για την ανάλυση και τη δημοσιοποίηση των εκπομπών Scope 3 χρειάζονται πολλά πρωτογενή δεδομένα που πρέπει να συλλέξει μια εταιρεία. Πολλές είναι οι εταιρείες που δεν έχουν μια λεπτομερή λίστα και τα σωστά δεδομένα έτοιμα προς επεξεργασία. Επιπλέον, σε πολλά πρωτογενή δεδομένα της ίδιας της εταιρίας δεν υπάρχει πρόσβαση και δύσκολα μπορεί να τα συλλέξει όπως τα καύσιμα που χρησιμοποιούνται, τύπος μεταφορικού μέσου, τα χιλιόμετρα για επαγγελματικά ταξίδια, ποσότητα αποβλήτων και χρήση νερού. Αυτή η διαδικασία απαιτεί προσωπικό, πόρους, εμπειρογνωμοσύνη και αποτελεσματικές διαδικασίες διαχείρισης δεδομένων, κάτι που βρίσκεται σε έλλειψη στις εταιρείες. Τα δεδομένα που αφορούν σε τρίτους και είναι δύσκολο να υπολογιστούν μπορεί να είναι η τελική χρήση κάποιων πωληθέντων προϊόντων της εταιρείας, οι επενδύσεις αλλά και οι δραστηριότητες των μισθωμένων περιουσιακών στοιχείων μιας εταιρείας. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η συλλογή των πρωτογενών δεδομένων μπορεί να είναι σχεδόν ακατόρθωτη.
Περιπλοκότητα υπολογισμού των εκπομπών.
Το Greenhouse Gas Protocol (GHG) έχει δημιουργήσει μεθοδολογία για κάθε κατηγορία για τον υπολογισμό των αερίων του θερμοκηπίου. Όμως οι οδηγίες αυτές παρέχουν τόσα πολλά περιθώρια λάθους και ασάφειας που η τελική αναφορά, αν υπάρχει, μπορεί να είναι ασυνεπής και παραπλανητική. Επιπλέον, η μεθοδολογία περιλαμβάνει τέσσερις μεθόδους για κάθε κατηγορία (χρήση συγκεκριμένα για προμηθευτή, μέσου όρου δεδομένων υβριδική, και βασισμένη στις δαπάνες) οι οποίες όλες βασίζονται στις δικές τους παραδοχές και αβεβαιότητες ως προς τα δεδομένα. Η πρώτη μέθοδος (supplier specific) αφορά στη συλλογή δεδομένων από τον προμηθευτή και είναι μια αρκετά χρονοβόρα διαδικασία. Στη μεθοδολογία μέσου όρου (average data) η εταιρεία πρέπει να συλλέξει δεδομένα σχετικά με τη μάζα ή άλλες σχετικές μονάδες των αγορασμένων αγαθών ή υπηρεσιών και να τις πολλαπλασιάσει με σχετικούς δευτερογενείς (π.χ. μέσος όρος του κλάδου) συντελεστές εκπομπών. Η υβριδική (hybrid) συνδυάζει τις δύο πρώτες μεθοδολογίες επομένως μειώνει τον χρόνο και αυξάνει την ακρίβεια στα δεδομένα. Και τέλος, η μεθοδολογία που είναι βασισμένη στις δαπάνες (spend-based) συνδυάζει τα πρωτογενή δεδομένα μιας δραστηριότητας σχετικά με το ποσό που δαπανάται για τα αγορασμένα προϊόντα και τους δευτερογενείς συντελεστές εκπομπών για τα αγορασμένα προϊόντα ανά νομισματική αξία. Ναι μεν είναι μια γρήγορη διαδικασία αλλά δεν είναι πολύ ακριβής. Η πρώτη και η τρίτη μέθοδοι απαιτούν από την εταιρεία που υποβάλλει έκθεση να συλλέγει δεδομένα από τους προμηθευτές, επομένως υπάρχει εξάρτηση από τους προμηθευτές για αξιόπιστα δεδομένα.
Έλλειψη διαφάνειας της αλυσίδας εφοδιασμού - Εξάρτηση από τους εταίρους της αλυσίδας αξίας.
Όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως είναι αναγκαία η συνεργασία με κάποιους προμηθευτές ή/και πελάτες καθώς και η συνεχής παρακολούθηση όλης της αλυσίδας εφοδιασμού από μια εταιρεία με βάση ποσοτικά στοιχεία. Στην πραγματικότητα, σε πολλές εταιρείες επικρατεί έλλειψη άμεσων συνδέσεων με τις διάφορες βαθμίδες των προμηθευτών/πελατών και γενικά συνεργαζόμενων μερών με αποτέλεσμα την ανεπάρκεια πρωτογενών δεδομένων ή και λανθασμένων δεδομένων.
Διπλό-μετρήσεις.
Οι αλυσίδες εφοδιασμού και αξίας είναι διασυνδεδεμένα δίκτυα και πρέπει να διασφαλίζεται ότι οι εκπομπές δεν υπολογίζονται πολλές φορές από τα διαφορετικά Scopes μεταξύ εταιρειών, επαυξάνοντας έτσι τη μη αξιοπιστία στα αποτελέσματα και στο τελικό ποσό του ανθρακικού αποτυπώματος. Για παράδειγμα, διπλή καταμέτρηση μπορεί να συμβεί αν οι εκπομπές που αναφέρονται στο Scope 3 μια εταιρείας χαρακτηριστούν επίσης ως εκπομπές Scope 1, 2 ή 3 για έναν προμηθευτή και, επομένως, οι εκπομπές θα συμπεριληφθούν στους υπολογισμούς τόσο για τον προμηθευτή όσο και για την εταιρεία που θα υποβάλλει την έκθεση ανθρακικού αποτυπώματος. Πρέπει να υπάρχει συνεργασία μεταξύ εταιρειών και προμηθευτών ώστε ο καθένας να καταγράψει το μερίδιο των εκπομπών που του αναλογεί και ο καθένας να είναι υπεύθυνος για τις εκπομπές του ώστε να επιτευχθεί ο στόχος του μηδενισμού των εκπομπών.
Είναι καιρός οι εταιρείες στην Ελλάδα να μπούνε στη διαδικασία και να επενδύσουν στην εύρεση και στην επεξεργασία των δεδομένων του Scope 3 ώστε να ξεκινήσουν να δημοσιοποιούν τις εκπομπές από όσες κατηγορίες τους αφορούν. Αντίστοιχα και το κράτος πρέπει να κάνει υποχρεωτική τη δημοσιοποίησή τους στις ετήσιες αναφορές βιωσιμότητας και ανθρακικού αποτυπώματος ώστε να υπάρχει διαφάνεια και ακριβής πληροφόρηση προς τους επενδυτές, τους άμεσους και έμμεσους ενδιαφερόμενους.
Στην E-On Integration έχουμε τις γνώσεις και την τεχνολογία να υποστηρίξουμε μια εταιρεία σε όλη τη διαδικασία καταγραφής των εκπομπών του Scope3. Από τη συλλογή, επεξεργασία, τον ακριβή υπολογισμό και τη διαχείριση των αποτελεσμάτων. Με τις συμβουλευτικές μας υπηρεσίες και με τη χρήση των cloudπλατφορμών μας RIBIA ESG και RIBIA GHG, δίνουμε τη δυνατότητα στις εταιρείες να καταγράψουν, υπολογίσουν και να δημοσιοποιήσουν την ετήσια έκθεση βιωσιμότητάς τους και το ανθρακικό τους αποτύπωμα από όλες τις κατηγορίες του Scope 1,2 και 3, με τρόπο σαφή και διαδραστικό. Οι συγκεκριμένες cloud πλατφόρμες έχουν δημιουργηθεί με τα πρότυπα του Greenhouse Gas Protocol (GHG) και του ISO 14064-1-2018, και πάντα ακολουθούν τις διεθνείς και ευρωπαϊκές αναθεωρήσεις.