Υδρογονάνθρακες και Κλιματική Κρίση

Από την μία πλευρά, γνωρίζουμε πλέον με βεβαιότητα ότι η κλιματική κρίση είναι ένα πολύ σοβαρό ζήτημα και ότι όλες οι χώρες έχουν δεσμευτεί με την συμφωνία του Παρισιού ότι το 2050 θα έχουν φτάσει σε επίπεδο Net Zero όσον αφορά τα αέρια του θερμοκηπίου. Από την άλλη, πανηγυρίζουν μερικές χώρες, ανάμεσά τους και η Ελλάδα, για τις ευκαιρίες που παρουσιάζονται από την εξόρυξη υδρογονανθράκων και από την δημιουργία σταθμών Hub για την εισαγωγή στην Ευρώπη αμερικάνικου LNG το οποίο θα εξαλείψει τις εισαγωγές φυσικού αερίου από την Ρωσία. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση έχουμε επίσης μία στροφή προς δαπάνες για την άμυνα και εγκατάλειψη των σχεδίων για απανθρακοποιηση.

Ποιά λοιπόν είναι η διαμορφούμενη κατάσταση? Υποβαθμίζονται ή παραβλέπονται πλέον οι στόχοι του Net Zero?

Πως μπορεί να συνεχίσει η ανθρωπότητα μία παράλληλη πορεία προς Net zero παρά τις ενδιάμεσες "στάσεις" γεωστρατηγικών κινήσεων μέσω του LNG? Πώς αναλύονται αυτά τα ζητήματα?

Βραχυχρόνια Ανάλυση

Τα τελευταία χρόνια έχει παγιωθεί η επιστημονική και πολιτική συναίνεση ότι η κλιματική αλλαγή δεν αποτελεί πλέον έναν μελλοντικό κίνδυνο αλλά μια άμεση πραγματικότητα. Η Συμφωνία του Παρισιού, με τον φιλόδοξο στόχο της κλιματικής ουδετερότητας μέχρι το 2050, δημιούργησε ένα πλαίσιο που υποχρεώνει τις χώρες να μειώσουν σταδιακά τις εκπομπές και να μετασχηματίσουν τα ενεργειακά τους συστήματα. Ωστόσο, η αστάθεια των τελευταίων ετών – από τη ρωσο-ουκρανική κρίση μέχρι τις πιέσεις της παγκόσμιας αγοράς ενέργειας – έχει φέρει στο προσκήνιο μια πιο αντιφατική εικόνα, όπου η μετάβαση δεν είναι μια γραμμική πορεία αλλά ένα πολυσύνθετο μείγμα περιβαλλοντικών επιδιώξεων και γεωπολιτικών αναγκών.

Η πρόσφατη γεωπολιτικη αστάθεια και οι πιέσεις της παγκόσμιας αγοράς ενέργειας – έχουν φέρει στο προσκήνιο μια πιο αντιφατική εικόνα, όπου η μετάβαση στην κλιματική ουδετερότητα δεν είναι μια γραμμική πορεία αλλά ένα πολυσύνθετο μείγμα περιβαλλοντικών επιδιώξεων και γεωπολιτικών αναγκών.

Αρκετές χώρες, ανάμεσά τους και η Ελλάδα, προβάλλουν πλέον ως κομβικοί παίκτες στην ενεργειακή στρατηγική της Ευρώπης. Η αναβάθμιση των υποδομών LNG, η δημιουργία ενεργειακών hubs και η προώθηση εξορύξεων υδρογονανθράκων εμφανίζονται σαν ευκαιρίες ενίσχυσης της εθνικής οικονομίας και της γεωπολιτικής σημασίας τους. Η Ευρώπη επιχειρεί να απεξαρτηθεί από το ρωσικό φυσικό αέριο, στρεφόμενη σε αμερικανικό LNG και σε νέες πηγές ανεφοδιασμού. Αυτή η κίνηση, αν και κρίσιμη για την ασφάλεια στα χρόνια που έρχονται, φαίνεται εκ πρώτης όψεως να απομακρύνει την ήπειρο από το μονοπάτι της πλήρους απανθρακοποίησης.

Η πραγματικότητα, όμως, είναι πιο σύνθετη. Η προσωρινή αύξηση της χρήσης φυσικού αερίου δεν ισοδυναμεί με εγκατάλειψη των κλιματικών στόχων. Αντίθετα, πολλές κυβερνήσεις επιχειρούν να δημιουργήσουν μια «διπλή τροχιά»: από τη μία να εξασφαλίσουν άμεση επάρκεια ενέργειας ώστε οικονομίες και κοινωνίες να συνεχίσουν να λειτουργούν χωρίς αστάθειες· από την άλλη να διατηρήσουν ζωντανή την ώθηση προς καθαρότερες τεχνολογίες.

Το γεγονός είναι πως πολλές κυβερνήσεις επιχειρούν αφενός να εξασφαλίσουν άμεση επάρκεια ενέργειας ώστε να λειτουργούν χωρίς αστάθειες· από την άλλη να διατηρήσουν ζωντανή την ώθηση προς καθαρότερες τεχνολογίες.

Ένας βασικός τρόπος για να διατηρηθεί η πορεία προς το Net Zero, παρότι αυξάνεται η χρήση φυσικού αερίου, είναι η επένδυση σε τεχνολογίες δέσμευσης και αποθήκευσης άνθρακα (Carbon Capture and Storage – CCS). Ήδη αρκετές χώρες ενισχύουν τη χρηματοδότηση έργων όπου CO₂ που εκπέμπεται από μονάδες ηλεκτροπαραγωγής ή βιομηχανικές εγκαταστάσεις συλλέγεται και αποθηκεύεται μόνιμα υπόγεια. Αν αυτές οι τεχνολογίες κλιμακωθούν στο επίπεδο που απαιτείται, μπορούν να επιτρέψουν τη λειτουργία ορισμένων μονάδων φυσικού αερίου χωρίς σημαντική επιβάρυνση στο κλίμα, λειτουργώντας έτσι ως ένας «μηχανισμός γεφύρωσης» μέχρι την πλήρη επικράτηση των ανανεώσιμων.

Παράλληλα, αναπτύσσονται νέες λύσεις που κάποτε θεωρούνταν μακρινές επιστημονικές φαντασίες. Οι μικροί αρθρωτοί πυρηνικοί αντιδραστήρες (SMRs), οι νέες τεχνολογίες πυρηνικής σύντηξης και τα αναβαθμισμένα συστήματα αποθήκευσης ενέργειας (όπως προηγμένες μπαταρίες ή υδρογόνο) μπορούν να λειτουργήσουν σαν σταθεροποιητές σε ένα ενεργειακό σύστημα που στηρίζεται όλο και περισσότερο σε ανανεώσιμες πηγές. Η σύντηξη, ειδικά, παραμένει ακόμη σε πειραματικό στάδιο, αλλά το κύμα επενδύσεων και η ταχεία επιστημονική πρόοδος δείχνουν ότι στο δεύτερο μισό του αιώνα θα μπορούσε να παίξει καθοριστικό ρόλο.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση, βέβαια, αντιμετωπίζει την πρόσθετη πρόκληση της ενίσχυσης των αμυντικών δαπανών. Η ανάγκη αυτή συμπιέζει τους προϋπολογισμούς και επιβραδύνει ορισμένα πράσινα σχέδια. Εντούτοις, η ΕΕ προσπαθεί να ενσωματώσει την πράσινη μετάβαση στις βιομηχανικές και αμυντικές πολιτικές της, ενισχύοντας την εγχώρια παραγωγή κρίσιμων τεχνολογιών, από ηλιακά πάνελ μέχρι μπαταρίες και υλικά σπάνιων γαιών. Με αυτόν τον τρόπο προσπαθεί να μειώσει την εξάρτησή της από τρίτες χώρες, κάτι που αποτελεί στρατηγική προτεραιότητα.

Οι ενδιάμεσες στάσεις –LNG, υδρογονάνθρακες, άμυνα– δεν ακυρώνουν τον τελικό προορισμό. Αποσκοπούν στο να εξασφαλίσουν πως η μετάβαση δεν θα υπονομεύσει την κοινωνική συνοχή ή τη γεωπολιτική σταθερότητα.

Αυτό που διαμορφώνεται, λοιπόν, είναι μια πορεία πιο «ρεαλιστική» και λιγότερο ιδεαλιστική. Οι ενδιάμεσες στάσεις –LNG, υδρογονάνθρακες, άμυνα– δεν ακυρώνουν τον τελικό προορισμό. Αποτελούν έναν τρόπο να εξασφαλιστεί ότι η μετάβαση δεν θα γίνει με τρόπο που θα υπονομεύσει την κοινωνική συνοχή ή τη γεωπολιτική σταθερότητα. Εφόσον η τεχνολογική πρόοδος συνεχιστεί και η πολιτική βούληση παραμείνει ισχυρή, η διπλή στρατηγική μπορεί να αποδώσει: ασφάλεια σήμερα, Net Zero αύριο. Η πρόκληση για τα επόμενα χρόνια θα είναι να μην παγιωθούν οι «προσωρινές» λύσεις ως μόνιμες και να συνεχίσει ο κόσμος να επενδύει θαρραλέα στο καθαρότερο ενεργειακό μέλλον που απαιτεί ο πλανήτης.

Μακροχρόνια ανάλυση

Είναι ορθό να ισχυρισθεί κανείς ότι οι υδρογονάνθρακες δεν αποτελούν μακροχρόνια λύση για την ενέργεια καθόσον τελειώνουν τα βεβαια αποθέματα; είναι ορθό να αναμένει η ανθρωπότητα ότι με τις νέες εξορύξεις και ανακαλύψεις νέων κοιτασμάτων υδρογονανθράκων, θα έχουμε επαρκή ενέργεια π.χ μέχρι και μετά το έτος 2100; Ακούμε ότι τα αποθέματα της Σαουδικής Αραβίας τελειώνουν το 2050-2060. Τι θα κάνει μετά? για τούτο ακούμε ότι η χώρα αυτή επενδύει έντονα σε ΑΠΕ. Επίσης ακούμε ότι Net Zero χωρίς κάποιο ποσοστό (μεγάλο) πυρηνικής ενέργειας, αποκλείεται να επιτευχθεί. Τι διαφαίνεται σε ένα πιο μακροχρόνιο ορίζοντα;

1. Υδρογονάνθρακες: γιατί δεν αποτελούν μακροχρόνια λύση

Είναι απολύτως ορθό να πει κανείς ότι οι υδρογονάνθρακες —όχι μόνο λόγω κλιματικής αλλαγής αλλά και λόγω πεπερασμένων αποθεμάτων— δεν αποτελούν λύση για τον μακρινό ορίζοντα (τέλη 21ου αιώνα και πέρα). Τα αποδεδειγμένα αποθέματα πετρελαίου και φυσικού αερίου δεν είναι άπειρα και, ακόμη σημαντικότερο, οι μεγάλοι φθηνοί πόροι εξαντλούνται ταχύτερα. Αυτό δεν σημαίνει ότι “τελειώνει το πετρέλαιο” ως απόλυτος πόρος — σημαίνει ότι τελειώνει το οικονομικά εκμεταλλεύσιμο πετρέλαιο με χαμηλό κόστος εξόρυξης.

Η ιστορία, βέβαια, δείχνει πως κάθε δεκαετία η τεχνολογία ανακαλύπτει νέα κοιτάσματα ή επιτρέπει εξόρυξη από πιο δύσκολα πεδία. Όμως αυτά είναι συνήθως πιο ακριβά, πιο ενεργοβόρα ή περιβαλλοντικά επιβαρυντικά. Άρα, ναι: είναι σωστό να πούμε ότι υδρογονάνθρακες δεν αποτελούν μακροπρόθεσμη ενεργειακή στρατηγική.

2. Μπορούμε να περιμένουμε επαρκή ενέργεια από νέα κοιτάσματα μέχρι το 2100;

Πρακτικά, πιθανότατα ναι, αλλά με τεράστιες επιβαρύνσεις και κόστος. Οι παγκόσμιες εκτιμήσεις δείχνουν ότι μπορούν να βρεθούν και να αξιοποιηθούν πόροι για αρκετές δεκαετίες ακόμη.Όμως υπάρχουν τρία προβλήματα:

1. Οικονομικό – όσο πάμε σε δυσκολότερες εξορύξεις, το κόστος ανεβαίνει πολύ.

2. Κλιματικό – δεν μπορούμε να καίμε υδρογονάνθρακες για έναν αιώνα ακόμη χωρίς τεράστια κλιματική ζημιά.

3. Γεωπολιτικό – η εξάρτηση από περιορισμένες περιοχές δημιουργεί κρίσεις και αστάθεια.

   
   

Άρα, ναι μεν αποθέματα υπάρχουν, αλλά αν η ανθρωπότητα βασιστεί σε αυτά για την περίοδο μέχρι 2100, δεν έχει καμία πιθανότητα να επιτύχει Net Zero. Η χρήση υδρογονανθράκων μπορεί να συνεχιστεί σε μικρότερο βαθμό, αλλά όχι ως κορμός του συστήματος.

3. Παράδειγμα: η Σαουδική Αραβία και η μετά-πετρέλαιο εποχή

Κριτήριο για την εξέλιξη των αποθεμάτων υδρογονανθράκων αποτελεί  η Σαουδική Αραβία. Η ίδια η χώρα, που πλούτισε από τα τεράστια κοιτάσματα,  προβλέπει ότι η παραγωγή της θα αρχίσει να μειώνεται σημαντικά μετά το 2050–2060, όχι επειδή «δεν θα υπάρχει καθόλου πετρέλαιο», αλλά επειδή δεν θα είναι τόσο φθηνό και τόσο παραγωγικό για να στηρίζει το σημερινό οικονομικό μοντέλο.

Γι’ αυτό επενδύει τεράστια κεφάλαια σε ΑΠΕ, δημιουργεί fund για τεχνολογίες πράσινου υδρογόνου και μελετά μεγάλα έργα carbon capture,

Και άλλες χώρες που εξάγουν υδρογονάνθρακες, όπως η Νορβηγία και Βρετανία, προετοιμάζονται γιατί γνωρίζουν ότι ο 21ος αιώνας θα έχει κορυφή και ύστερα πτώση στη ζήτηση πετρελαίου.

4. Net Zero χωρίς πυρηνική ενέργεια: γίνεται;

Εδώ η εικόνα είναι ξεκάθαρη: Οι περισσότερες διεθνείς μελέτες (IEA, IPCC, MIT, OΟΣΑ) καταλήγουν ότι χωρίς έναν σημαντικό βαθμό πυρηνικής ενέργειας —είτε μέσω συμβατικών αντιδραστήρων, είτε μέσω SMRs, είτε, αργότερα, μέσω σύντηξης— δεν μπορεί να επιτευχθεί Net Zero σε παγκόσμια κλίμακα.

Οι λόγοι:

• Οι ΑΠΕ, παρότι κρίσιμες, έχουν διαλείπουσα παραγωγή.

• Η αποθήκευση ενέργειας δεν είναι ακόμη ώριμη για παγκόσμια κλίμακα.

• Οι βιομηχανίες και οι μεγαλουπόλεις χρειάζονται σταθερή, αξιόπιστη, 24/7 παραγωγή.

• Το υδρογόνο και τα CCS είναι βοηθητικές τεχνολογίες, όχι πλήρης αντικατάσταση.

  
  

Οπότε, σε μια ρεαλιστική στρατηγική Net Zero θα έχουμε ΑΠΕ + Πυρηνική + Αποθήκευση + CCS + Υδρογόνο = το πιο πιθανό ενεργειακό μείγμα του μέλλοντος.

Συμπέρασμα  Αν βάλουμε τα παραπάνω θέματα σε λογική σειρά συνάγεται ότι :

1. Τα αποθέματα υδρογονανθράκων είναι περιορισμένα και σταδιακά ακριβότερα.

2. Οι νέες εξορύξεις μπορούν να δώσουν “ανάσες”, αλλά δεν αποτελούν λύση για τον 22ο αιώνα.

3. Οι πετρελαιοπαραγωγές Χώρες το γνωρίζουν και επενδύουν ήδη σε πράσινη ενέργεια.

4. Η ανθρωπότητα, αν μείνει σε υδρογονάνθρακες μέχρι το 2100, δεν μπορεί να πετύχει Net Zero.

5. Η μετάβαση απαιτεί νέες σταθερές πηγές: κυρίως πυρηνική ενέργεια (SMR/σύντηξη), ΑΠΕ, υδρογόνο και CCS.

6. H στρατηγική του μέλλοντος δεν είναι “ή υδρογονάνθρακες ή πράσινη ενέργεια”, αλλά σταδιακή μετάβαση όπου οι υδρογονάνθρακες υποχωρούν και το κενό καλύπτεται από πυρηνική + ΑΠΕ.